به گزارش خبرگزاری «حوزه» از شیراز، گاهی بودجه حوزه در مقام مقایسه با دستگاه های دیگر مورد بحث قرار می گیرد و گاهی در مقام ضرورت داشتن یا نداشتن بودجه حوزه های علمیه مناقشه می شود و گاهی نیز نسبت به عدد و رقم این بودجه بحث می شود تا جاییکه برخی پیشنهاد قطع کامل این بودجه را داده اند و برخی دیگر نیز با ناچیز شمردن این بودجه نسبت به رسالت های تمدنی و جهانی حوزه های علمیه پیشنهاد افزایش آن را داده اند.

آنچه که در این میان ادعا می شود این است که حوزه علمیه شیعی، نهادی فرادولتی است که از دیرباز مستقل از حکومت ها و زمامداران بوده و مدارس علوم دینی و عالمان شیعه بدون هیچ دریافتی از حکومت ها و صرفا با نذورات مردمی، موقوفات و وجوه شرعیه اداره می شده اند و همین، سبب ارتباط عمیق مردم با عالمان دین بوده و سبب می شده که روحانیت شیعه و حوزه های علمیه بدون وابستگی به دولت ها هر جا کژی و نادرستی از سردمداران می دیدند با صدای بلند فریاد بزنند و از مکتب راستین اسلام دفاع کنند و اجازه انحراف و بدعت در آموزه های دینی را به کسی ندهند.

درستی ادعای فوق به نحو موجبه کلیه ثابت نیست مخصوصا وقتی که با مساجد و مدارسی تاریخی مواجه می شویم که توسط سلاطین، وزرا و صاحب منصبان حکومتی به ویژه در دوران صفویه و قاجار ساخته شده است و اموال و موقوفاتی نیز توسط آن صاحب منصبان برای آن مکان ها قرار داده شده است، همان مساجد و مدارسی که امروز به عنوان آثار فاخر معماری اسلامی ثبت شده و مورد توجه تاریخ شناسان ما قرار گرفته اند لکن بر فرض که صحت این ادعا را نیز پذیریم باید گفت مقایسه حوزه های علمیه دیروز و امروز مقایسه ای نادرست است چرا که اقتضائات امروز با دیروز بسیار تفاوت کرده است.

حوزه دیروز حوزه ای درون گرا و جزئی محور بود که رسالتی درون حوزوی و یا نهایتا درون مذهبی برای خود تعریف کرده بود که با وجود دانشمندانی بزرگ در رشته های مختلف فلسفی، کلامی و فقهی نتوانسته بود به صورت ساختارمند با جهان پیرامون خود ارتباط بگیرد و حتی به دلیل اینکه رسیدن به حکومت دینی را نیز بسیار دور از دسترس می دانست بحث پیرامون مسائل فقه حکومتی را نیز بحثی مفید و یا لازم نمی دانست اما حوزه امروز حوزه ای است که انقلاب اسلامی که حاصل اندیشه های جهانی و تمدنی امام خمینی رضوان الله تعالی علیه بود را مولود خود می داند و رسالت بزرگ خود را باز تدوین فلسفه علوم مختلف مورد نیاز بشر، تولید نرم افزارهای اداره جامعه دینی، تأسیس تمدن نوین اسلامی و تربیت نیروی انسانی صالح و جامع برای رسیدن به اهداف و آرمان های شریعت مقدس اسلام می داند که قطعا این اهداف کلان جز با اراده ای ملی بلکه بین المللی قابل تحقق نخواهد بود. علاوه بر اینکه اندیشمندان نیک می دانند که امروز جهان با گزاره های علوم انسانی و فلسفه های حاکم بر آنها اداره می شود که جایگاه بی بدیل حوزه های علمیه در تحول علوم انسانی و اسلامی سازی آنها نیز مورد اذعان بزرگان حوزه و دانشگاه می باشد.

ضرورت مشارکت مردم و مومنان جامعه درتأمین نیازهای حوزه های علمیه امری غیرقابل انکار است که باید راهکار آن در قالب احیا و ایجاد موقوفات و دیگر راه های مشارکت های مردمی تدوین شود، اما قطعا برای رسیدن به اهداف کلان تمدنی، چاره ای جز نقش آفرینی حاکمیت در تأمین نیازهای حوزه های علمیه وجود ندارد چرا که نذورات و وجوهات شرعیه به اندازه ای نیست که بتواند زیرساخت های اساسی حوزه های علمیه را در تحقق رسالت های جهانی و تمدنی خود تأمین نماید و با شرایط فعلی امکان رسیدن به آن اهداف بلند وجود ندارد.

از برخی صحبت ها و نوشته ها چنین بر می آید که برخی در هزینه های مورد نیاز حوزه های علمیه خلط کرده اند به گونه ای که مثلا با بودجه های عمرانی حوزه های علمیه نیز معامله بودجه فرهنگی کرده اند و یا برخی این بودجه ها را به عنوان سرانه طلاب و روحانیون به گونه ای منعکس کرده اند که گویا این بودجه ها به جیب طلاب محترم می رود در حالیکه یک ریال از معیشت امروز طلاب از بودجه های ناچیز دولتی نیست و آنها با سیلی تورم و گرانی صورت خود را سرخ نگاه داشته اند، از این رو لازم است سرفصل های هزینه کرد حوزه های علمیه به اجمال تبیین شود.

سرفصل های برخی هزینه کردهای حوزه های علمیه:

۱-امور سخت افزاری حوزه مثل ساخت مدرسه، استادسرا و تجهیزات اداری مدارس که غالب آن با کمک خیرین تأمین می گردد و درصد کمی از مراحل احداث یا تکمیل آنها از بودجه های عمرانی مصوب استفاده می شود.

۲-امور نرم افزاری مثل برنامه های مختلف آموزشی پژوهشی و فرهنگی در جهت تحول آموزشی، پژوهشی و تربیتی حوزه علمیه که بخش قابل توجهی از آن از وجوهات شرعیه و یا کار جهادی اساتید و محققان حوزوی تأمین می گردد و بسیاری از برنامه ها نیز به دلیل عدم اعتبار بر زمین می ماند و اجرایی نمی شود.

۳-نیازهای معیشتی و خدماتی طلاب و اساتید حوزه های علمیه که بخش مختصری از آن توسط مراجع عظام تقلید و از وجوهات شرعیه تامین می شود و مابقی آن نیز با کارهای علمی، پژوهشی، تبلیغی و اشتغالات متفرقه و همچنین روحیه قناعت و ساده زیستی طلاب محترم و خانواده های آنها تدبیر می گردد.

۴-هزینه های جاری حوزه های علمیه مثل حقوق کارکنان و هزینه نگهداری مدارس علمیه که بخشی از آن از بودجه های مصوب تامین می شود.

۵-فعالیت های علمی و فرهنگی بین المللی که از طریق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و جامعة المصطفی جذب و هزینه می شود و ساختار متعارف حوزه علمیه بهره ای از آن ندارد.

با توجه به مطالب یاد شده به نظر می رسد نادیده انگاشتن محورهای فوق در تأمین نیازهای حوزه های علمیه ناشی از نوعی سطحی نگری است که ریشه در نگاه بسیط و ابتدایی به رسالت های حوزه های علمیه و عدم توجه به تحولات بین المللی و نیاز جامعه جهانی دارد.

محمد استوار میندی، مدیر حوزه علمیه فارس